Do niedawna o rzece Rospudzie słyszało w naszym kraju niewielu. Rozgłosu przysporzyły protesty związane z rozpoczęciem przygotowań do budowy obwodnicy Augustowa, która w formie drogi ekspresowej przecięłaby cenne torfowiska w dolinie dolnej Rospudy, pomiędzy Raczkami a Augustowem. Spór, pomiędzy organizacjami ekologicznymi, naukowcami, mieszkańcami Augustowa, a generalną Dyrekcją Dróg i Autostrad, zakończył się oficjalnie dopiero w marcu 2009 roku, ...

Do niedawna o rzece Rospudzie słyszało w naszym kraju niewielu. Rozgłosu przysporzyły protesty związane z rozpoczęciem przygotowań do budowy obwodnicy Augustowa, która w formie drogi ekspresowej przecięłaby cenne torfowiska w dolinie dolnej Rospudy, pomiędzy Raczkami a Augustowem. Spór, pomiędzy organizacjami ekologicznymi, naukowcami, mieszkańcami Augustowa, a generalną Dyrekcją Dróg i Autostrad, zakończył się oficjalnie dopiero w marcu 2009 roku, kiedy Minister Środowiska poinformował, że rząd jednoznacznie poparł nowy wariant przebiegu obwodnicy tuż obok Raczek. W ten sposób uratowane zostały unikalne w Europie torfowiska.

Rospuda jest główną rzeką Pojezierza Zachodniosuwalskiego. Źródła tej rzeki znajdują się na terenie Mazur Garbatych, na skraju Puszczy Rominckiej, niedaleko Gołdapi. Bieg rzeki, liczący ponad 100 km, skierowany jest na południowy wschód, gdzie wije się wśród wzgórz morenowych i ozów. W górnym i środkowym biegu Rospuda płynie, przeważnie wśród pól, wąską doliną porośniętą drzewami lub małymi lasami. Przepływa tam przez osiem, w większości rynnowych, głębokich jezior. Jest tu właściwie małą rzeką, płynącą wartko po twardym, żwirowym lub kamienistym dnie. Dopiero po minięciu miejscowości Dowspuda wpływa na płaski sandr Równiny Augustowskiej, znajdujący się w zachodnim fragmencie Puszczy Augustowskiej. Tu, zwłaszcza od Uroczyska Święte Miejsce, Rospuda zwalnia bieg, staje się szersza i silnie meandruje wśród niezniszczonych przez człowieka bezdrzewnych torfowisk.

Torfowiska w dolinie dolnej Rospudy reprezentują unikatowy typ przepływowych torfowisk soligenicznych, a więc zasilanych nie tylko wodami z przepływu samej rzeki, ale co ważne, również wodami podziemnymi wypływającymi pod ciśnieniem z warstw wodonośnych, położonych w mineralnej strefie doliny. Wody te są bogate w wapń, ale ubogie w pierwiastki biogenne, takie jak fosfor i azot. W takich warunkach wykształciły się otwarte mechowiska porośnięte niską roślinnością, wśród której znajdujemy wiele rzadkich a nawet unikatowych w skali naszego kraju gatunków. Przede wszystkim zaś jest to raj dla storczyków. Występuje tu między innymi tak rzadkie w kraju, jak i w Europie obuwik pospolity, lipiennik Loesela oraz miodokwiat krzyżowy, na jedynym stanowisku w Polsce. To właśnie te podmokłe tereny były zagrożone przez budowę obwodnicy. W końcu rzeka uchodzi do jeziora Rospuda Augustowska, które stanowi praktycznie północno-wschodnią zatokę jeziora Necko. Od południa przylega doń Augustów, stanowiący niejako bramę do Puszczy Augustowskiej, zwłaszcza poprzez połączenie z Kanałem Augustowskim szlaku kajakowego Czarnej Hańczy.

W dolinie Rospudy żyje wiele interesujących gatunków zwierząt, między innymi. łoś, bóbr, wydra, orlik krzykliwy, bocian czarny, żuraw, jarząbek, dzięcioł czarny i trójpalczasty oraz sowa włochatka.

Do ciekawszych obiektów historycznych, które przetrwały w dolinie Rospudy, zalicza się system umocnień i fortyfikacji wojskowych w rejonie Bakałarzewa, zbudowanych tu głównie w latach 1939-41. W jego skład wchodzą liczne schrony i bunkry. W Raczkach znajduje się kościół parafialny z 1767 r. przebudowany w stylu neoklasycystycznym w pierwszej połowie XIX w. według projektu włoskiego architekta Henryka Marconiego z dwiema płaskorzeźbami w marmurze – stelami grobowymi rodziny Paców (prawdopodobnie z warsztatu Antonio Canovy).

W niedalekiej Dowspudzie można zobaczyć ruiny zespołu parkowo-pałacowego hrabiego Ludwika Paca – portyk, wieżę i kordegardę. W leśnym ostępie poniżej Raczek na brzegu Rospudy przy ujściu rzeczki Jałówki znajduje się Uroczysko zwane Świętym Miejscem, w którym dawniej na św. Jana, 24 czerwca, gromadziła się okoliczna ludność. Dziś o religijnym charakterze tego miejsca świadczy drewniana kaplica i kilka krzyży. Często zatrzymują się tu kajakarze płynący rzeką.

Cały spór o dolinę Rospudy zakończył się korzystnym kompromisem dla przyrody, jak i dla ludności Augustowa. Dzięki temu kolejny zakątek kraju ma sznsę przetrwać jeszcze jakiś czas, ciaszyć oczy i duszę miłośników przyrody oraz dostarczać wspaniałych motywów fotograficznych.